علی‌ابن مهزیار اهوازی (هندیجانی)، ( سده سوم هـ. ق )، از فقها، محدثان و دانشمندان معروف شیعی. وی از اصحاب علی بن موسی الرضا[۱]، محمد تقی ، علی النقی[۲]، و حسن عسکری بوده و احکام دینی را نزد آنها فراگرفته و در برخی از مناطق، به‌ویژه در اهواز به عنوان نماینده او بوده‌است.
شیخ طوسی در رجال او را از یاران علی بن موسی الرضا می داند و می گوید: دانشمندی موثق و دارای اعتقادی درست بود[۳] و از یاران پیشوای نهم و دهم شیعیان نیز محسوب می شود.[۴]
و در «فهرست» می نویسد: «علی بن مهزیار اهوازی رحمت الله علیه دانشمندی جلیل القدر، دارای روایات فراوان و ثقه است. اوراست سی و سه کتاب، مانند کتب حسین بن سعید با زیادت کتاب حروف القرآن، کتاب الانبیاء، کتاب البشارات.
علی علم فقه و شناخت احکام دینی را آموخت، و از علی بن موسی الرضا و محمد تقی روایت کرده است و از اصحاب خاص محمدتقی بشمار می رفت، و از جانب حضرت وکالت داشت. بدین گونه در نزد آن حضرت مقامی بس بزرگ یافت، و نیز از اصحاب علی النقی هم بود، و در بعضی از نواحی وکیل علی النقی بود.
راجع به او توقیعاتی مشتمل بر خوبی های وی از جانب محمد تقی و علی النقی خطاب به شیعیان صادر شده است. او در نقل روایاتش موثق بود. هیچ دانشمندی از وی نکوهش نکرده است. اعتقادی درست داشت، و کتاب های مشهوری تصنیف نموده است.
براساس برخی روایات وی در زمان حسن عسکری درگذشته‌است. بنابر روایات تاریخی هنگامی که مأمون خلیفه عباسی دستور داد تا علی بن موسی الرضا به عنوان ولیعهد او از مدینه عازم خراسان شود علی بن موسی الرضا در مسیر حرکت خود در روز شانزدهم صفر سال ۲۰۱ هـ. ق وارد اهواز شد و چند روزی در این شهر توقف نمود. بعداً در محل اقامت امام مسجدی به نام مسجدالرضا بنا گردید که علی‌ابن مهزیار وصیت کرد پس از مرگ او را در مسجد مذکور دفن کنند. در قسمت غربی بقعه وی و پیوسته به مقبره سالنی وجود دارد که احتمالاً همان مسجدی است که به آن اشاره شد.
او از سوی علی بن موسی الرضا جانشین «عبدالله بن جندب»، وکیل امام جعفر صادق و امام موسی کاظم شد و توقیعاتی از جانب امام محمد تقی و امام هادی به او رسید.[۵]
مهزیار اهوازی از مفسران قرن سوم هجری است و بیش از سی کتاب و رساله در زمینه‌های مختلف معارف اسلامی دارد.[۶] نام وی در اسناد حدود ۴۳۷ روایت آمده‌است.[۷][۸] نجاشی از مناظرخ ابن مهزیار با علی بن اسباط که فطحی مذهب بوده، سخن به میان آورده است که سرانجام آن دو مسائل مورد بحث خود را پیش محمد تقی بردند که این امر، با بازگشت علی بن اسباط از عقیده باطل خود، خاتمه یافت.[۹][۱۰]
مهزیار اهوازی دو کتاب به نام های تفسیر[۱۱] و حروف القرآن[۱۱] با موضوع قرآن داشته است.
وی در تاریخ نیز کتاب هایی درباره زندگینامۀ پیامبران تالیف کرده است.[۱۲] سید بن طاووس از کتاب ملاحم وی نیز یاد می‌کند.[۱۳]
بیشتر کتاب های علی بن مهزیار اهوازی فقهی است. وی مقالاتی در اشربه، بازرگانی و پیشه‌وری داشته[۱۴] کتاب الوضوء، کتاب الصلاة، کتاب الزکاة، کتاب الصوم، کتاب الحج، کتاب الطلاق، کتاب الحدود، کتاب الدیات، کتاب التفسیر، کتاب الفضائل، کتاب العتق و التدبیر، کتاب التجارات و الاجارات، کتاب المکاسب[۱۵] به رشته تحریر در آورده بود.
کتاب المثالب، کتاب الدعاء، کتاب التجمل و المروة و کتاب المزار از دیگر آثار وی است.[۱۵]
پدر وی به نام مهزیار، مسیحی و اهل هند بود که اسلام آورد سپس در یکی از روستاهای اهواز سکنی گزید. علی بن مهزیار نیز همراه پدرش، در همان دوران نوجوانی به دین اسلام گروید.[۱۶] نجاشی در رجال خود از وی این چنین یاد می کند: «ابوالحسن علی بن مهزیار اهوازی او از مردم دورق بود، و از موالی است. پدرش نصرانی بود و اسلام آورد. و گفته اند که علی نیز در صغر سن نصرانی بود ولی بعد مسلمان شد، و خدا با شناخت اسلام و مذهب تشیع بر وی منت نهاد. برخی معتقدند که وی اهل «هندیجان فارس» است.[۱۷] در دوره‌های گذشته «هندیجان» از شهرهای دورق قدیم - جزء فارس - محسوب می‌شد.
سید ابوالقاسم خویی اساتید و کسانی که وی از آنان روایت نقل کرده را بیش از پنجاه نفر ذکر کرده است.
ابوالقاسم خوئی در کتاب رجالی خویش نام بیش از بیست نفر از شاگردان علی بن مهزیار اهوازی را ذکر کرده است.از آن جمله احمد بن محمد بن خالد برقی ،ابراهیم بن هاشم قمی هستند.
